Төрийн хан хуурч Ц.Цэрэндорж: Хадаг цугласан айлд буян тогтдог

Өмнөговийн Баян-Овоо. Зээглэнхэн алслах бөмбөгөр ягаан толгод нь зээ татсан энэ сайхан нутгаас төрсөн нэгэн эрхэм бол соёлын гавьяат зүтгэлтэн, Чингис хааны академийн жинхэнэ гишүүн, хэл бичгийн ухааны доктор, төрийн хан хуурч Цэенгийн ЦЭРЭНДОРЖ бөлгөө. Түүнийг төрийн хан хуурыг анхлан залсан гэдгийг хүмүүс мэднэ биз ээ.
1948 онд Хайрхны ширүүнд нутаглаж байсан малчин ард Б.Банзрагчийнх бүл нэмж, нэгэн хүү мэндэлсэн нь Цэрэндорж.
“Хуур магнай”, “Хуурын эгшиг”, “Хурц арслан Дэмүүл” зэрэг нэжгээд ном бичсэн тэрбээр бага насаа ийн дурсах авай.


-Намайг нэг настай байхад ээж минь хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлж, аав минь олон нялх хүүхэдтэй үлдсэн юм билээ. Тэгээд өөрийн хамаатан болох Дашнямынд намайг өргүүлсэн гэдэг.

Манайх 70-аад үхэр, 30-аад тэмээ, 10-аад унааны морьтой айл байв. Гэрийн хойморт төмөр цартай жижигхэн морин хуур залаастай. Толгойгүй ээ, тэр нь.

Нэг өдөр хуурч Ролжин гэдэг хүн манайд ирсэн юмдаг. Гэр дээр нэг юм тавьчихаад орчихоор нь хүүхэд л болсон хойно буу юм болов уу гэж сонирхоод үзтэл морин хуур байсан. Ширэн цартай, манай муу хуурны дэргэд толгойтой, их гоё. Тэр хүнд цай, хоол хийж өгсний дараа Амаа “За, Ролжин гуай хуурдаарай” гээд л. Би өргөж авсан аавыгаа Амаа гэж авгайлдаг байсан юм.

Тэр хүн хуурдах гэж ёстой л үзүүлж өгсөн. Би ч амаа ангайх нь халаг биширч байлаа. Яавал энэ хүн шиг мундаг хуурч болох вэ гэж дотроо нууцхан бодоод байгаа юм аа.




-Найман настайдаа бага сургуульд орлоо. Амаа минь намайг долоон настай байхад өөд болсноор би ээж Цэенгээр овоглох болсон хэрэг. Манай сум тэр үед одоогийн Налих багийн төв дээр байрлаж байв. 40-өөд айлтай, сургууль зуу гаруй сурагчтай.

Анхны багш минь Равданжамц. Сүүлд гавьяат багш болсон. Дараа нь Бадамгарав, тэгээд Бавуудорж багш манай ангийг дааж авсан. Бавуудорж багш их авьяастай. Нэг удаа багш сумын Улаан буланд ганцаараа концерт тоглож билээ. Мандолин, лимбэ, хуучир, баянхуур зэрэгцүүлж тавьчихаад захаас нь тоглоод л.

Хөгжмөө дангаар нь тоглохгүй бас дуулна. Завсраар нь хошин шог юм ярина. Гайхалтай. Урлагийн сайхныг тэгэхэд л мэдэрсэн дээ.




-Багш бидэнд “Гүүний үрс гаргах ерөөл” цээжлүүлсэн юм. Ээжийн дүү Сандуй ахынх олон адуутай. Мөнгөн эмээл, хазаар, хударгыг нь хаврын эцсэн морь даахааргүй. Морио дандаа ижилсүүлж унана. Хоёр хонгор, хоёр хар, эсвэл хоёр ухаа гээд. Нутгийнхан “Ганган” Сандуй л гэх.

Дөрөвдүгээр ангиа төгсөөд амралтаараа гэртээ ирээд байхдаа би Сандуй ахын адуу малыг услалцана. Тэгж явахдаа нөгөө ерөөлөө зүгээр л шүлэг шиг уншаад л. Тэр зун олон айл гүүгээ нэг өдөр зэрэг барьсан юмдаг. Арав гаруй айл. Ойрхон бууцгаачихсан. Өглөө нь нэгнийхийгээ хэсч унагыг нь уячихаад үрсээ гаргах болцгоов.

Манай говийнхон чинь гүүний үрс гаргах гэж том баяр хийдэг. Тэгээд Сандуй ахынхаас эхлэх боллоо. Ерөөл хэлэх юм болов.

Тэгтэл Сандуй ах “Манай эгчийн хүү нэг юм уншаад байдаг юм. Түүнд өг” гэдэг байгаа. Хадагтай, аягатай сүүг нь аваад

Элдэв учрал бүрдсэн

Эрдэнийн цогзол бадарсан

Эрхэм гайхамшигт

Энэ сайн өдөр.. гээд л тууж өгөв. Тэгтэл хүмүүс:

-Үгүй, энэ Цэенгийн хүү чинь ерөөлч болох нь.

-Их хөөрхөн юм уншчихаж байна шүү хэмээн өөр хоорондоо шивэр авир гэлцээд л.

Уншиж дуусаад хадаг, аягаа эзэнд нь өгтөл “Хүү минь, хадгийг нь ерөөлч өөрөө авдаг юм. Ав, ав” гэв. Гүүгээ барьсан айлын хүмүүс “Одоо манайд очиж ерөөл хэлнэ ээ” гээд.

Тэр өдөр унагаа уясан бүх айлыг хэсч ерөөлөө хэлэв. Хадаг, чихэр, боовоор өвөр ч дүүрч түнтийсэн л юм боллоо. Үдэш нь гэртээ ирээд нэг дээл дэвсч байгаад бүсээ тайлтал саррр гээд бөөн юм унаж байгаа юм чинь.

Ээж гайхаад “Энэ чинь юун олон хадаг вэ. Арай хүний юм авчихсан юм биш биз” гээд айж байгаа бололтой. “Айлуудад үрсний ерөөл хэлсэн чинь өглөө” гэтэл “Ишш, овоо доо, миний хүү, хүн л болох гэж байгаа юм байна даа. Хадаг цугласан айлд буян хишиг тогтдог юм” хэмээн баярласандаа уйлж байж билээ. Тэгэхэд есөн айл хадаг өгсөн байсан сан.скачать dle 12.0